Umowa leasingu – obowiązki stron

Leasing pełni funkcję kredytu rzeczowego. Objawia się to tym, że finansujący nabywa rzecz, ale korzystający ma wpływ na określenie przedmiotu i warunków nabycia, a także na wskazanie osoby zbywcy. Następnie finansujący oddaje ją korzystającemu do używania bądź korzystania. Korzystający zobowiązuje się do płacenia ustalonych rat za korzystanie z przedmiotu leasingu. Zabezpieczeniem roszczenia finansującego o zapłate ustalonego wynagrodzenie przez korzystającego jest prawa finansującego do własności przedmiotu leasingu[1].  

Umowa leasingu jest jedną z niewielu umów, dla których przepisy kodeksu cywilnego wymagają formy szczególnej pod rygorem nieważności (zachowania formy pisemnej określa art. 78 § 1 k.c. W odniesieniu do leasingu mówi o tym również art. 78 § 2 k.c..

Wymóg zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności nie narusza dalszym wymaganiom co do formy zapisanej w przepisach prawa. Szczególnie dotyczy to leasingu nieruchomości. W umowie dotyczącej leasingu nieruchomości zawarta jest klauzula mówiąca o obowiązku przeniesienia własności przedmiotu leasingu na rzecz korzystającego[2].

W związku z tą klauzulą, przepisy kodeksu cywilnego mówią, że umowa przeniesienia własności nieruchomości wymaga nie tylko formy pisemnej, ale także formy aktu notarialnego[3]. Część prawników uznaje także konieczności formy aktu notarialnego dla klauzuli przyznającej prawo pierwokupu nieruchomości, która jest przedmiotem leasingu, przez korzystającego[4].

Kodeks cywilny nie zmusza do ubezpieczenia przedmiotu leasingu. Oczywiście do umowy leasingu, będą miały zastosowanie przepisy regulujące obowiązkowe ubezpieczenie np. ubezpieczenie pojazdów[5]. 

Kodeks cywilny mówi o tym, iż korzystający zobowiązany jest utrzymywać przedmiot leasingu w należytym stanie. korzystający musi więc dokonywać napraw i konserwancji przedmiotu, tak aby przedmiot leasingu pozostał w stanie niepogorszonym. Koszty, które trzeba ponieść podczas napraw i konserwacji obciążają korzystającego. Jak juz wyżej wspomniałem, naprawy i konserwacje dotyczą jedynie takich działań, które zapewnią pozostanie rzeczy w stanie niepogorszonym. Naprawy wykraczające poza te granice pozostają w gestii finansującego. Przy ustalaniu stanu niepogorszonego brane jest pod uwagę zużycie rzeczy podczas prawidłowego jej użytkowania[6].

Kodeks cywilny reguluje także odpowiedzialność za wady, które ma przedmiot umowy leasingu. Wyróżniamy dwie grupy  wad i w związku z tym istnieją dwa reżimy odpowiedzialnosci za nie. Pierwszą grupę wad stanowią wady, za które odpowiedzialność ponosi zbywaca przedmiotu leasingu. Druga grupa wad, to wady, za które odpowiedzialność ponosi finansujący przedmiot leasingu. Zaznaczyć trzeba, iż odpowiedzialność finansującego wobec korzystającego za wady zachodzi w wyjątkowych okolicznościach, jedynie gdy wady te powstały na skutek okoliczności, które wynikają z winy finansującego[7]. 

Korzystający nie może dokonywac zmian w przedmiocie leasingu. Oczywiście, kodeks cywilny przewiduje odstepstwa od tej reguły. Korzystający może dokonywac zmiany w przedmiocie leasingu, jeśli finansujący wyrazi na to zgodę. Zgoda może zostać wyrażona ad casum  i dotyczyć wprowadzenia konkretnej zmiany. Finansujący może takiej zgody udzielić zarówno przed, w trakcie, jak i po dokonaniu zmiany. Ponadto zgoda taka może zostać wyrażona ex ante i  in blanco w umowie leasingu, w której określone mogą zostać przypadki dopuszczalnych zmian w rzeczy. Istnieje możliwość, kiedy korzystający może dokonać zmian w przedmiocie leasingu bez zgody finansujące, ale tylko wtedy, kiedy zmiany te wynikają z przeznaczenia tej rzeczy[8]. Jeżeli zmiany w przedmiocie leasingu zostaną naniesieone bez zgodny finansujące i nie wynikaja one z przeznaczenia tej rzeczy, wówczas korzystający zmuszony jest usunąc te zmiany we własnym zakresie i na własny koszt[9]. Jeśli tego nie uczyni, finansujący może wypowiedzieć umowe leasingu[10].

 Przepisy kodeksu cywilnego regulują skutki zbycia przedmiotu leasingu w czasie trwania umowy leasingu dla wynikającego z niej stosunku prawnego. Zbycie może więc nastąpić jako odrębna czynność w wykonaniu umowy wyłącznie zobowiązującej do przeniesienia własności. Przeniesienie własności rzeczy w czasie trwania umowy leasingu powoduje zmianę podmiotu będącego stroną umowy[11].

Rozwiązanie umowy leasingu następuje przede wszystkim przez prozumienie się stron umowy. Strony określają, kiedy umowa ulega rozwiązaniu, a także jakie skutki wywołuje rozwiązanie umowy dla stron w zakresie ich świadczeń. Umowa leasingu jest umową terminową, co oznacza, że ulega rozwiązaniu  z upływem terminu, na jaki została zawarta. W dwóch przypadkach przepisy kodeksu cywilnego przewidują wygaśnięcie umowy leasingu ex lege. Zdarza się to wówczas, gdy nastąpi utrata rzeczy po jej wydaniu korzystającemu. Zdarzenie to, musi zaistnieć na skutek okolicznosci, za które finansujący nie ponosi odpowiedzialności[12]. Drugi przypadek to odstąpienie przez finansującego od umowy ze zbywcą z powodu wad rzeczy[13].

Drugim prawem, poza odstąpieniem, pozwalającym rozwiązać stosunek umowy jest prawo wypowiedzenia umowy leasingu. Wypowiedzenie jest czynności prawną, która składa się z oświadczenia woli, które adresowane jest do drugiej strony umowy. W odróżnieniu od odstąpienia od umowy, wypowiedzenie wywołuje skutki prawne, znosi stosunek prawny, jedynie na przyszłość (ex nunc). Wypowiedzenie jest konstrukcyjnie związane ze stosunkami prawnymi o charakterze ciągłym i bezterminowym[14]. Prawo wypowiedzenia umowy z reguły dotyczy umów zawartych na czas nieoznaczony (zasada ta nie dotyczy umowy agencyjnej[15]).

Przepisy kodeksu cywilnego dotyczące leasingu przewidują prawo wypowiedzenia umowy leasingu[16]. Z uwagi na to, że umowa leasingu zostaje zawsze zawarta na czas określony, powinna trwać do upływu terminu, na jaki strony ją zawarły. Jako wyjątkowy sposób rozwiązania stosunku prawnego leasingu, wypowiedzenie tej umowy zostało ograniczone w istotny sposób:

 

• wypowiedzenia umowy może dokonać w zasadzie tylko  finansujący.

 

• wypowiedzenie może nastąpić wyłącznie w przypadkach przewidzianych w ustawie, czyli w razie zaistnienia sytuacji określonych w art. 709¹¹, 709¹² § 2 lub art. 709¹³ § 2 k.c.

 

      Możliwość wypowiedzenia umowy przez finansującego uzależnione jest od spełnienia zawartych w powyższych przepisach przesłanek.

Kolejnym ograniczeniem jest zastrzeżenie przez ustawodawcę w każdym przypadku, że wypowiedzenie następuje  ze skutkiem natychmiastowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowiedzenia.

W związku z powyższym nie jest dopuszczalne uregulowanie w umowie leasingu innych przypadków wypowiedzenia tej umowy. Takie postanowienie jako mające na celu obejście ustawy jest bezwzględnie nieważne[17]. Istnieje jedna sytuacja, kiedy korzystający może wypowiedzieć umowe leasingu. Sytuacja taka moze miec miejsce jeśli:

 

• przedmiot leasingu ma ma wady uniemożliwiające przewidziane w umowie używanie przedmiotu leasingu i kiedy wady te powstały na skutek okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi finansujący[18].

 

Przepisy kodeksu cywilnego regulują reguluje skutki majątkowe wypowiedzenia umowy leasingu przez finansującego na skutek okoliczności, za które korzystający ponosi odpowiedzialność (konkretne przypadki określonr w art. 709¹¹, 709¹² § 2 i art. 709¹³ § 2 k.c.). W sytuacjach takich finansujący może żądać od korzystającego  natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych w umowie a niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści uzyskane przez finansującego na skutek zapłaty rat przed terminem i rozwiązania umowy.

Obowiązek natychmiastowej zapłaty dotyczy pozostałych rat leasingowych (przewidzianych w umowie a niezapłaconych), a więc tych, których termin płatności przypada po rozwiązaniu umowy na skutek wypowiedzenia (ewentualnie, skoro mowa jest o wszystkich niezapłaconych, również rat zaległych - art. 709¹³ k.c.). Powstaje on po stronie korzystającego, jeżeli finansujący zgłosi stosowne żądanie. W braku takiego żądania korzystający jest zwolniony z obowiązku zapłaty rat przypadających po rozwiązaniu umowy. W odniesieniu do rat zaległych, korzystający pozostaje zobowiązany do ich zapłacenia[19].    Przepis art. 709 ¹⁶ k.c. dotyczy takich przypadków, gdy umowa leasingu zawiera zobowiązanie finansującego do przeniesienia na korzystającego własności rzeczy bez dodatkowego wynagrodzenia po upływie oznaczonego w umowie czasu trwania leasingu i wskazuje termin, w ciągu którego korzystający może żądać wykonania takiego zobowiązania. Natomiast nie ma on zastosowania do innych przypadków, gdy umowa inaczej konstruuje możliwość przejścia na korzystającego własności przedmiotu leasingu bądź gdy wiąże z tym obowiązek zapłaty określonego wynagrodzenia. Tego typu zastrzeżenia są dopuszczalne, wówczas jednak zasady i termin wykonania wynikającego z nich zobowiązania do przeniesienia własności wynikają z umowy. 

Zobowiązanie finansującego do przeniesienia na korzystającego własności przedmiotu leasingu może zostać zawarte w samej umowie leasingu bądź w odrębnej umowie stron. Jeżeli zobowiązanie do przeniesienia własności określonej rzeczy (będącej przedmiotem leasingu) wymaga formy szczególnej, postanowienie takie powinno być zawarte w tej formie (np. zobowiązanie do przeniesienia własności nieruchomości wymaga formy aktu notarialnego)[20].

Kodeks cywilny przewiduje odpowiednie stosowanie przepisów o leasingu do umowy, posiadającej jedynie pewne cechy wspólne z leasingiem.

Nie może być ona traktowana jako rodzaj umowy leasingu w rozumieniu kodeksu cywilnego. Podobieństwo w odniesieniu do leasingu wyraża się w tym, że na podstawie tej umowy następuje oddanie rzeczy do używania albo do używania i pobierania pożytków. Jej przedmiotem może być tylko rzecz.